Rusya, Ukrayna ile savaşında üçüncü yılına girerken, Batılı ülkelerle devam eden ekonomik savaş ve uygulanan yaptırımların tesiri gündemde kalmaya devam ediyor.
Batılı ülkeler, Şubat 2022’de başlayan Ukrayna savaşının akabinde Rusya’nın iktisadı ve milletlerarası ticaretine yönelik çağdaş tarihin en kapsamlı yaptırımlarını uygulamaya başladı.
Rus iktisadının temelini oluşturan güç, finans, savunma endüstrisi, lojistik ve havacılık üzere kesimlerin amaç alındığı yaptırımlar, 2. Dünya Savaşı’nın akabinde süratle büyüyen Rusya ile Avrupa ortasındaki ticarete de darbe vurdu.
Yaptırımlar kapsamında Rusya Merkez Bankası ve değerli Rus bankalarına ilişkin 300 milyar dolardan fazla varlık Batılı ülkelerce dondurulurken, Rusya’ya yedek modül ve teknolojik eserler üzere kıymetli eserlerin ihracatında sert kısıtlamalar getirildi.
Büyümede Avrupa ve ABD’yi geçti
Batılı yetkililere ve çok sayıda uzmana nazaran ekonomik manada bir çöküş yaşaması beklenen Rus iktisadı ise beklentilerin bilakis, birtakım aksaklıklara karşın 2023’te Avrupa ve ABD’yi geride bırakarak yüzde 3,6 büyüme gerçekleştirdi.
Avrupa ve ABD’den direkt ithalatı kıymetli oranda düşen Rusya, bu alanda yaşadığı “boşluğu” doldurmak için başta Asya ve Orta Doğu’dan olmak üzere yeni tedarikçiler bulurken, ihracatının bel kemiğini oluşturan petrol ve doğal gazda ise Hindistan üzere yeni pazarlar keşfetti.
Rusya, dünyanın en çok yaptırım uygulanan ülkesi
Yaptırımları takip eden Castellum.AI platformu datalarına nazaran, Batılı ülkelerin Rusya’daki birey ve kuruluşlara toplam yaptırım sayısı Ukrayna savaşının başlamasından bu yana, 12 Şubat prestijiyle 16 bin 587’ye ulaştı.
ABD, toplam 3 bin 585 yaptırımla Rusya’ya en çok yaptırım uygulayan ülke oldu. Rusya’ya, Kanada 2 bin 765, İsviçre 2 bin 403, Avrupa Birliği (AB) 1785, İngiltere 1749 yaptırım gerçekleştirdi.
AB son olarak geçen hafta 13’üncü yaptırım paketini açıklarken, ABD de Rusya’ya karşı 500’den fazla yeni yaptırım kararı aldığını duyurdu.
Devletlerin yanı sıra Batılı çok sayıda şirket de savaşın akabinde Rusya pazarından çekildi, faaliyetlerini durdurdu yahut değerli oranda azalttı.
Rusya pazarını terk eden değerli şirketler ortasında Apple, Airbus, Boeing, McDonald’s, Netlfix, Starbucks, IKEA, BP, Shell, ExxonMobil, Mercedes, Nissan, Renault ve Coca Cola da bulunuyor.
Yaptırımların somut tesirinin gözlenebildiği araba piyasasında savaş öncesinde en çok satılan yabancı araç markaları Toyota, Mercedes, Volkswagen, Audi’nin yerini, Haval, Geely ve Chery aldı.
Rusya’da 2023’te 119 bin Chery marka araç satılırken, 112 bin Haval, 94 bin Geely, 48 bin Changan, 42 bin 100 Exeed ve 42 bin OMODA satışı gerçekleşti.
Yaptırımlarda “nükleer seçenek” SWIFT
Yeni şartlara ahenk sürecini devam ettiren Rusya’da hükümetin en çok “başını ağrıtan” mevzuların başında bankacılık kesiminde ve milletlerarası ödemelerde yaşanan problemler geliyor.
Batılı ülkeler, savaşın birinci günlerinde uygulamaya başlanan yaptırımlarda “nükleer seçenek” formunda bedellendirilen, Rus bankalarının SWIFT mali iletileşme sisteminden çıkarılması kararını almıştı.
Rusya Merkez Bankasının ve ülkedeki bankaların avro ve dolar kullanımına da kısıtlamalar getiren yaptırımlarla memleketler arası ticarette kıymetli yere sahip Rusya, iki yılın akabinde bu alanda çeşitli badireler yaşamaya devam ediyor.
Son periyotta Çin’in önde gelen bankaları, ikincil yaptırımlar telaşıyla Rusya ile ödemelere kısıtlamalar getirirken, emsal süreçler Hindistan, Birleşik Arap Emirliklileri ile de yaşanıyor.
Rusya’nın SWIFT’in alternatifi olarak geliştirdiği SPFS’yi (Mali İletileşme Sistemi) kullanımı artarken, sistemin milletlerarası alanda şimdi tam manasıyla kabul görmemesi nedeniyle bankacılık sistemindeki meseleleri aşmak için yetkililerin tahlil arayışları sürüyor.
Uluslararası ödemelerde kripto paraların kullanılabileceğine dair yetkililerden çeşitli açıklamalar gelmesine karşın bu mevzuda resmi bir karar şimdi alınmazken, ticarette yerli para kullanılması konusu gündemdeki yerini koruyor.
Rusya ile Çin, ortalarındaki ticarette yuan ve rublenin hissesini yüzde 90’a kadar çıkarmayı başarırken, Hindistan’la yürütülen ticarette emsal bir eğilimin yaşandığı görülüyor. Fakat ikincil yaptırımların kelam konusu para ünitelerini de tehdit etmesi bankacılık alanında yaşanan sıkıntıların tam manasıyla çözülmesine yardımcı olmuyor.
Rusya Merkez Bankası Lideri Elvira Nabiullina, 16 Şubat’ta yaptığı son değerlendirmede, milletlerarası ödemeyle ilgili meselelerin son devirde arttığının farkında olduklarını ve tahlil için “tüm taraflarla” istişareler yürüttüklerini söylemişti.
Henüz somut bir tahlil bulamadıklarını anlatan Nabiullina, “Uluslararası ödemeler problemini çözmek için umut verici seçeneklerden birisi dijital finansal varlıkların yanı sıra ödemelerde mali bildirilerin iletilmesi için bağımsız altyapının kullanılması olabilir.” demişti.
Ekonomi “dolarsızlaşma” süreci devam ediyor
Yaptırım risklerini azaltmanın en kıymetli yollarından birisi olarak görünen yerli para üniteleriyle ticaret konusu Rusya’nın gündeminde giderek daha fazla yer alıyor.
Rusya Merkez Bankası datalarına nazaran, ülkenin Avrupa’yla ticaretinde rublenin hissesi geçen 2022’ye nazaran yüzde 43,6’dan yüzde 49’a çıkarken, Asya ile ticaretinde yüzde 20,5’ten yüzde 24’e, Afrika’yla ticaretinde ise yüzde 21,9’dan yüzde 48,1’e yükseldi.
Söz konusu devirde, Rusya’nın toplam ihracatında ise dolar ve avronun hissesi yüzde 86,9’dan yüzde 26,7’ye gerilerken, rublenin hissesi yüzde 12,2’den yüzde 36,1’e, “dost ülke” para ünitelerinin hissesi ise yüzde 0,9’dan yüzde 37,2’ye çıktı.
Rusya Maliye Bakanlığı datalarına nazaran, ülke rezervlerinde doların hissesi 2021’de, sterlin ve yenin hissesi 2022’de, avronun hissesi ise 2023 sonu prestijiyle sıfırlanmıştı.
Buna nazaran, Ulusal Refah Fonu varlıkları geçen yıl 17,7 milyar dolar azalarak 133 milyar dolara gerilerken, fonda yalnızca ruble, altın ve yuan cinsinden varlıklar kaldı. Rusya’nın memleketler arası rezervlerinin toplam kıymeti ise 16 Şubat prestijiyle 574 milyar dolar düzeyinde bulunuyor.
Enerjide yeni güzergah Asya
Dünyanın en büyük doğal gaz ihracatçılarından Rusya, 2. Dünya Savaşı’nın akabinde güçte en büyük pazarı haline gelen Avrupa’yı Ukrayna savaşının akabinde değerli oranda kaybetti.
Almanya, İngiltere, İtalya üzere değerli pazarlardaki hissesi sıfırlanan yahut hayli azalan Rusya, kelam konusu kaybını telafi edebilmek için başta Çin ve Hindistan olmak üzere Asya pazarına yönelmek emeliyle yatırımlarını sürdürüyor.
Halihazırda Çin’e sevkiyatın sürdüğü Sibirya’nın Gücü boru çizgisinden geçen yıl 22,7 milyar metreküp Rus gazı sevk edilirken, kelam konusu kapasitenin 2025’te 38 milyar metreküpe ulaşması bekleniyor.
Sibirya’nın Gücü 2 çizgisinde planlama süreci devam ederken, Rusya boru sınırına nazaran ihracat pazarına ulaşma konusunda daha esnek bir kaynak olan sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) yatırımlarını ise artırıyor.
Rusya Başbakan Yardımcısı Aleksandr Novak, geçen yıl 33 milyon ton LNG ürettiklerini, kelam konusu kapasiteyi 2030 prestijiyle yıllık 110 milyon tona çıkarmayı hedeflediklerini söylemişti.
Öte yandan, AB’nin Rusya’dan geçen yıl 2021’e kıyasla yüzde 31,9 artışla 17,8 milyar metreküp LNG ithal etmesi de dikkati çekti.
Rusya’nın Hindistan’a petrol ithalatı yüzde 2’den yüzde 30’a çıktı
Ukrayna savaşı öncesinde Hindistan’ın petrol ithalatında yüzde 2 hisseye sahip Rusya ise geçen yıl bu hissesi yüzde 30’a kadar çıkartarak ülkenin en büyük petrol tedarikçisi haline geldi.
Uzmanlar, Rus güç dalında yaşanan dönüşüm sürecinin orta ve uzun vadede muvaffakiyete ulaşıp ulaşamayacağı konusunun ise global iktisat, yaptırımlar, altyapı yatırımları üzere birtakım süreçlere bağlı olduğuna işaret ediyor.
Rusya, Asya ile artan ticareti kolaylaştırmak için boru çizgisi ve ticaret altyapısının genişletmek için vakit ve yatırım muhtaçlık duyarken, muhtemel bir global ekonomik yavaşlama, Rusya’nın ihracatına yönelik genel talebi azaltabilir.
Rus hükümetinden 6 Şubat’ta paylaşılan datalarda, ülkenin petrol ihracatının 2023’te bir evvelki yıla nazaran yüzde 3,3, boru sınırlarıyla doğal gaz ihracatının ise yüzde 29,9 azaldığı bildirilmişti.
